Diyabetin Karanlık Tarihi
Diyabet, antik çağlardan bu yana bilinen bir hastalık olmasına rağmen, uzun yıllar boyunca nedeni anlaşılamamış, tedavisi ise neredeyse imkânsız kabul edilmiştir. Eskiden “şeker hastalığı” olarak bilinen bu durum, özellikle Tip 1 diyabetli bireyler için, teşhis konulduktan sonra birkaç yıl içinde ölümle sonuçlanan bir kaderdi. Ancak 20. yüzyılın başlarında yapılan bir keşif, bu karanlık tabloyu tamamen değiştirdi: İnsülin.
Bugün milyonlarca insanın günlük yaşamını sürdürebilmesi için hayati öneme sahip olan insülin, sadece bir tıbbi buluş değil, aynı zamanda insanlık tarihinin en büyük bilimsel başarılarından biridir. Bu yazıda, insülinin icadı sürecini, bu buluşun ardındaki kişileri ve yaşanan bilimsel mücadeleleri ayrıntılı şekilde ele alacağız.
Diyabetin Keşfi ve Anlaşılması
İnsülinin icadına giden yol, diyabetin ne olduğunun anlaşılmasıyla başlar. Binlerce yıl boyunca insanlar, diyabetli bireylerde sık idrara çıkma, aşırı susama ve kilo kaybı gibi belirtileri gözlemlemişti. Hatta antik hekimler, hastaların idrarını tadıp tatlı olup olmadığını kontrol ederek tanı koyarlardı. Ancak 19. yüzyıla kadar hastalığın gerçek nedeni bilinmiyordu.
Yavaş yavaş, bu hastalığın vücudun şeker kullanımını düzenleyememesiyle ilgili olduğu fark edildi. Bu noktada bilim insanları, şeker metabolizmasını düzenleyen organları araştırmaya başladılar. Pankreasın bu süreçte kilit bir rol oynadığını keşfettiler.
Pankreasın Rolü ve Langerhans Adacıkları
Pankreasın sindirimle ilgili bir organ olduğu uzun süredir bilinmekteydi. Ancak 1869 yılında Alman bilim insanı Paul Langerhans, pankreas dokusunda farklı yapıdaki hücre kümeleri keşfetti. Bu yapılar daha sonra “Langerhans adacıkları” olarak adlandırılmıştır. Bu adacıkların ne işe yaradığı o yıllarda bilinmiyordu. Ancak zamanla bu hücrelerin, kandaki glikoz seviyesini düzenleyen hormonları salgıladığı anlaşılmıştır.
Langerhans adacıklarının özellikle bir tür hücresinin – daha sonra “beta hücreleri” olarak adlandırılacak olanların – kandaki şeker düzeyini düşüren bir madde salgıladığı fark edildi. Bu madde ileride “insülin” adını alacaktı.
İnsülin Nedir?
İnsülin, pankreas tarafından üretilen bir hormondur. Vücuttaki kan şekerini (glukozu) düzenler. Yemek yedikten sonra kanda yükselen şekeri hücrelere taşıyarak enerji üretimine yardımcı olur. İnsülin yoksa ya da yeterince etkili çalışmazsa, şeker kanda birikir. Bununla birlikte diyabet (şeker hastalığı) ortaya çıkabilir.
İnsülinin Keşfine Giden Yol: Deneysel Çalışmalar
Pankreasın diyabet üzerindeki etkisini gösteren ilk somut deney 1889 yılında Alman bilim insanları Joseph von Mering ve Oskar Minkowski tarafından yapılmıştır. Bu araştırmacılar, bir köpeğin pankreasını cerrahi olarak çıkardıktan sonra, hayvanın diyabet belirtileri göstermeye başladığını gözlemlediler. Bu, pankreasın kandaki şeker seviyesini düzenlemede kritik bir rol oynadığını açıkça ortaya koydu.
Bu deneyin ardından birçok bilim insanı, pankreastan salgılanan ve kan şekerini düzenleyen maddenin ne olduğunu bulmak için çaba harcamıştır. Ancak pankreas, sindirim enzimleri de salgıladığı için, bu maddeyi izole etmek oldukça zordu. Çünkü pankreas özütleri çok sayıda farklı madde içeriyor. Aynı zamanda bu maddeler, deney hayvanlarında olumsuz etkiler yaratıyordu.
İnsülini Kim Buldu ?
Büyük Buluş: Frederick Banting ve Charles Best
İnsülini Kim Buldu: İnsülinin keşfi, 1921 yılında Kanadalı doktor Frederick Banting ve tıp öğrencisi Charles Best tarafından gerçekleştirilmiştir. Banting, pankreasın sindirim enzimleri salgılayan kısmını geçici olarak işlevsiz hale getirerek sadece Langerhans adacıklarının salgılarını izole edebileceği fikrini ortaya attı. Toronto Üniversitesi’nde fizyoloji profesörü olan John Macleod, Banting’e laboratuvar ve aynı zamanda kaynak sağladı. Banting, araştırmalarında kendisine asistanlık yapan Charles Best ile birlikte çalışmaya başladı.
İkili, pankreasın kanalını bağlayarak sindirim enzimlerinin salgılanmasını engelledi ve kalan dokudan bir özüt hazırladı. Daha sonra bu özütü, deney amaçlı diyabetli hale getirdikleri köpeklere enjekte ettiler. Sonuçlar şaşırtıcıydı: Köpeklerin kan şekeri düzeyi düştü ve yaşam belirtileri düzeldi. Bu, tarihte ilk kez insülinin etkisinin açıkça gözlemlendiği andı.
İnsülinin Arıtılması: James Collip’in Katkısı
Banting ve Best’in hazırladığı özüt, diyabetli köpeklerde işe yarasa da insanlar üzerinde kullanılamayacak kadar saf değildi. Bu noktada devreye biyokimyacı James Collip girdi. Collip, insülini arıtmak ve insan vücudu tarafından tolere edilebilen hale getirmek için çalışmalara başlamıştır.
Aynı yılın sonunda, insülin ilk kez bir insana – 14 yaşındaki Tip 1 diyabetli Leonard Thompson’a – uygulanmıştır. İlk enjeksiyon yeterince başarılı olmadı. Ancak kısa süre içinde geliştirilen daha saf insülin formu uygulandığında mucizevi bir sonuç elde edilmiştir. Leonard’ın durumu hızla düzeldi. Bu, insülinin insanlar üzerinde de etkili olduğunun ilk kanıtıydı.
Nobel Ödülü ve Bilimsel Tartışmalar
İnsülinin keşfi, tıp dünyasında büyük yankı uyandırdı. 1923 yılında Frederick Banting ve John Macleod, insülinin keşfi nedeniyle Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü’ne layık görüldüler. Ancak bu ödül, bilim dünyasında bazı tartışmalara neden oldu. Banting, asıl çalışmayı birlikte yürüttüğü Charles Best’in ödüle dâhil edilmemesini adaletsiz buldu ve aldığı ödülün yarısını Best’e verdi. Macleod da kendi payını James Collip ile paylaştı.
Bu olaylar, bilimin sadece bilgi değil, aynı zamanda etik ve iş birliği meselesi olduğunu bir kez daha gözler önüne serdi.
İnsülinin Seri Üretimi ve Yaygın Kullanımı
İnsülinin insanlar üzerindeki etkisinin kanıtlanmasının ardından, bu hormonun seri üretimi gündeme geldi. Başlangıçta domuz ve sığır pankreasından elde edilen insülin, 1923 yılında ilaç firması Eli Lilly tarafından üretilmeye başlandı. Bu gelişme, diyabetli hastalar için bir dönüm noktasıydı. Artık ölümcül bir kader değil, kontrol altına alınabilen bir hastalık söz konusuydu.
1970’li yıllarda genetik mühendisliğinin gelişmesiyle birlikte, insülin artık bakteriler aracılığıyla üretilebilecek hale geldi. 1982 yılında, genetik olarak değiştirilmiş bakterilerden elde edilen insan insülini, FDA tarafından onaylandı. Bu, biyoteknolojinin tıpta nasıl devrim yaratabileceğinin ilk örneklerinden biri oldu.
İnsülinin Günümüzdeki Rolü
Günümüzde insülin, diyabet tedavisinde vazgeçilmez bir araçtır. Farklı etki sürelerine sahip insülin türleri, enjeksiyon kalemleri, insülin pompaları ve sürekli glikoz ölçüm cihazları gibi teknolojilerle birlikte kullanılarak hastaların yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılmıştır.
İnsülin sadece bir hormon değil, aynı zamanda bir umuttur. Tıbbın insana nasıl hizmet ettiğinin, bilimsel merak ve azmin nasıl hayat kurtardığının yaşayan bir kanıtıdır.
Bir Buluşun Ötesinde
İnsülini “kim icat etti” sorusunun cevabı, tek bir isme indirgenemeyecek kadar çok yönlüdür. Frederick Banting’in cesur fikri, Charles Best’in özverili çalışmaları, James Collip’in bilimsel katkıları ve John Macleod’un desteği olmadan bu keşif gerçekleşemezdi. İnsülin, iş birliğinin, bilimin ve insan hayatına duyulan saygının somut bir sonucudur.
Video:
